مته مرغک چیست؟

برای سوراخکاریِ یک شفت، انتخاب محل دقیق شروع سوراخکاری مشکل است. یکی از متداول ترین روش های ایجاد سوراخ، استفاده از دستگاه تراش و مته مرغک است. در این عملیات قطعه مورد نظر به 3 نظام دستگاه بسته می شود و مته سوراخکاری توسط 3 نظام مته و کلاهک های کمکی روی دستگاه تراش بسته می شود. مزیت اصلی این روش، انجام سوراخکاری دقیقا در مرکز قطعه کار مورد نظر و در راستای محور دوران آن است. برای شروع مراحل سوراخکاری ابتدا باید سطح مورد نظر برای سوراخکاری بطور کامل تراش داده شود تا برآمدگی یا فرو رفتگی نداشته باشد، پس از انجام عملیات تراشکاری، بوسیله ی مته مرغک روی سطح قطعه کار و دقیقا در مرکز آن سوراخی ایجاد می‌کنیم. برای ایجاد این سوراخ استفاده از مته مرغک ضروری است و بدون مته مرغک عملا انجام این مرحله بصورت دقیق غیر ممکن است. سوراخی که توسط مته مرغک ایجاد می شود به اپراتور کمک می کند که نوک مته را دقیقا در مرکز قطعه کار قرار دهد و منحرف نشود.

در گذشته مته مرغک را مته ترکیبی نام گذاری می‌کردند. دلیل این نام گذاری ترکیب شدن 2 مته با قطر های متفاوت یعنی مته و مته خزینه است. جنس مته مرغک عموما از نوع فولاد های تندبُر (فولاد HSS) است. مته مرغک هایی با جنس کارباید و دارای کبالت هم وجود دارند که تعداد آنها نسبت به مته های با جنس فولاد تندبُر کمتر است.

انواع مته مرغک

مته مرغک از لحاظ شکل ساختاری دارای 3 دسته مختلف هستند که با توجه به عملیات مورد نیاز از یکی از آنها استفاده می شود.

1. مته مرغک نوع A بدون خزینه محافظ با زاویه مخروط 60 درجه: این مته یک سوراخ با زاویه 60 درجه ایجاد میکند.
2. مته مرغک نوع B با خزینه محافظ و زاویه مخروط 60 درجه و زاویه خزینه 120 درجه: این مته علاوه بر ایجاد سوراخ با زاویه 60 درجه، در شروع عملیات سوراخکاری یک پَخ با زاویه 120 درجه برای محافظت از سوراخ اصلی ایجاد میکند.
3. مته مرغک نوع R دارای قوس: این مته برای ایجاد سوراخ دارای انحراف استفاده می شود.

انواع مته مرغک از نظر جنس بدنه

• مرغک HSS: این نوع مته از جنس فولاد تندبُر ساخته شده و برای سوراخکاری قطعه کار‌هایی که دارای جنس خیلی سخت نیستند مناسب است.
• مرغک کبالت دار: درصد کمی از این نوع مته از کبالت ساخته می شود. دلیل استفاده از این نوع مته این است که سوراخکاری فلزات سخت باعث ایجاد حرارت می شود و این حرارت موجب سوختن مته می‌شود. وجود کبالت می تواند از سوختن مته جلوگیری کند.
• مرغک کارباید دار: از نظر جنس مته، کارباید سخت ترین مته مرغک است و برای ایجاد حفره بر روی قطعه کار‌های با جنس سخت مناسب است.

اتصال مته مرغک به دستگاه تراش

برای اتصال مته مرغک به دستگاه تراش از 3 نظام مته استفاده می شود. 3 نظام در حقیقت یک ابزار تراشکاری کمکی است که مته ها روی آن متصل می شوند. روی 3 نظام کلاهک هایی برای استفاده از مته های مختلف استفاده می شود.

کلاهک های واسط : مته های دنباله مخروطی و 3 نظام نگهدارنده مته دارای دنباله مخروطی هستند و توسط کلاهک به دستگاه تراش متصل می‌شوند. این کلاهک های واسطه دارای استاندارد خاص هستند و به آنها مخروط مورس گفته می‌شود.

مراحل انجام مته مرغک زنی توسط دستگاه تراش

• قطر قطعه کار را توسط کولیس اندازه گیری کنید و با توجه به قطر قطعه کار مته مرغک مناسب را انتخاب کنید.
• به نوک مته مرغک توجه کنید که سالم باشد. از مته مرغک با نوک پریده و شکسته استفاده نکنید.
• قطعه کار را به 3 نظام نگهدارنده آن ببندید و در صورت نیاز سطح قطعه کار را تراشکاری کنید.
• مته مرغک را به 3 نظام نگهدارنده مته ببندید و توسط کلاهک ها روی دستگاه تراش متصل کنید.
• با چرخاندن اهرم دستگاه مرغک، گلویی مرغک را 3 تا 5 سانتیمتر بیرون آورده و 3 نظام نگهدارنده مته را بهمراه کلاهک با ضربه در آن جا میزنیم.
• سرعت مناسب چرخش را با توجه به جنس قطعه کار و قطر مته مرغک روی دستگاه تنظیم می کنیم.
• اهرم شروع حرکت را به سمت پایین فشار میدهیم تا 3 نظام نگهدارنده قطعه شروع به چرخش کند. اهرم قفل دستگاه مرغک را آزاد می کنیم و آن را به قطعه کار نزدیک می کنیم و با کمک اهرم ها دستگاه تراش را قفل می کنیم.
• مته مرغک را با سطح قطعه کار مماس می کنیم.
• دستگاه تراش را میچرخانیم تا مته مرغک سوراخی به عمق دلخواهِ ما ایجاد کند.
• پس از ایجاد سوراخ، مته مرغک را بیرون آورده و تمامی ابزارهایی که متصل کردیم را باز می کنیم.

جدول استاندارد مته مرغک

مته مرغک ها دارای ابعاد مختلفی هستند که اندازه قطر آنها مهمترین قسمت ابعاد است. برای انتخاب صحیح مته مرغک، عموما به ابعاد قطعه کار و خصوصا قطر قطعه کار توجه می شود. جدول زیر راهنمایی برای انتخاب مته مرغک نسبت به قطر قطعه کار است.